ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ
Στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα, η φράση πανικός εξέφραζε τον παράλογο και αδικαιολόγητο φόβο, που έχει την προέλευσή της από τον θεό Πάνα (ο οποίος ήταν το θορυβοποιό στοιχείο της νύχτας στις κοιλάδες και στα βουνά) και προκαλούσε τρόμο στους περαστικούς.
Η Διαταραχή Πανικού εντάσσεται στο ευρύ πλαίσιο των αγχωδών διαταραχών και εμπίπτει στο πλέγμα σοβαρών αγχωδών διαταραχών. Η κρίση πανικού συνίσταται σε έναν απροειδοποίητο και χωρίς προφανή λόγο άγχος(ως αντίδραση σε ένα ερέθισμα) και διαφοροποιείται έντονα από το απλό και κοινό συναίσθημα του άγχους που οι περισσότεροι άνθρωποι δοκιμάζουν.
Η κατακλυσμιαία μορφή της κρίσης πανικού περιλαμβάνει αλλοιωμένη νοητική αντίληψη του περιβάλλοντος και μια μεγάλη σειρά από τυπικά σωματικά συμπτώματα.
Τα συμπτώματα μιας κρίσης πανικού μπορεί να περιλαμβάνουν:
•Ταχυκαρδία.
• Δυσκολία στην αναπνοή ή αίσθημα ασφυξίας
•Φόβος στα όρια του τρόμου, που σχεδόν παραλύει.
• Ζαλάδα, ίλιγγος, αίσθημα αστάθειας ή λιποθυμίας, ή ναυτία.
• Τρόμος των άκρων, τινάγματα, σπασμούς, έντονος ιδρώτας
• Πνίξιμο ή κόμπος στο λαιμό, πόνος στο στήθος
• Ζεστά αναψοκοκκινίσματα, εξάψεις ή ξαφνικές κρυάδες (ρίγη)
• Τσιμπήματα στα δάχτυλα σαν από καρφίτσες, μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα σε όλο το σώμα.
• Αισθήματα αποπροσωποποίησης, αποπραγματοποίησης
Η επικράτηση της διαταραχής πανικού στον γενικό πληθυσμό συναντάται σε ένα ποσοστό 1,5-3,5 τις εκατό και επισυμβαίνει πιο συχνά σε μικρές ηλικίες και σε γυναίκες.
Το συναίσθημα το οποίο κυριαρχεί στη διαταραχή πανικού είναι το άγχος. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν αυτό βρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα αποτελεί κινητοποιό δύναμη για τους ανθρώπους, ωστόσο στους ασθενείς με διαταραχή πανικού αυτό μπορεί να γίνει κατακλυσμικό, να τους οδηγήσει σε αποφυγές, με αποτέλεσμα το άγχος να επιτείνεται(δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο). Εκφρασμένος με μαθηματικούς όρους ο βαθμός του άγχους στην αντίληψη μιας απειλής υπολογίζεται με το κλάσμα άγχος ίσον πιθανότητες χ συνέπειες-ικανότητες εαυτού επί βοήθεια τρίτων. Στόχος της ψυχοθεραπείας είναι η μείωση του αριθμητή και η αύξηση του παρονομαστή. Πολλές φορές οι κρίσεις πανικού βιώνονται παράλληλα με αγοραφοβία, η οποία έγκειται στο φόβο των τόπων ή των καταστάσεων που μπορεί να συμβούν (πχ σούπερ μάρκετ, σινεμά, mall).
ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ
Η ΓΣΘ αποτελεί μια από τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες για την διαταραχή πανικού.
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 201 άτομα με διαταραχή πανικού (με ή χωρίς αγοραφοβία), σύγκρινε την αποτελεσματικότητα τριών μορφών ψυχοθεραπείας: της Γνωστικής Συμπεριφορικής, της Εφαρμοσμένης Χαλάρωσης και της Βραχείας Ψυχοδυναμικής Ψυχοθεραπείας.
Η παρέμβαση διήρκησε 12 εβδομάδες με συνεδρίες διάρκειας 45 λεπτών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι θεραπευόμενοι είχαν βελτίωση ανεξάρτητα από το είδος ψυχοθεραπείας. Ωστόσο, από τα τρία ήδη που εξετάστηκαν, η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία είχε τα καλύτερα αποτελέσματα και στις δύο διαφορετικές δομές που πραγματοποιήθηκαν οι συνεδρίες, καθώς επίσης και τα μικρότερα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης της θεραπείας.
(Milrod B και συν. (2016). Psychotherapies for panic disorder: a tale of two sites. J Clin Psychiatry).
Σύμφωνα με το γνωσιακό μοντέλο του Clark τα ερεθίσματα προκαλούν σωματικά συμπτώματα και οδηγούν στον πανικό μέσω της καταστροφικής ερμηνείας που δίνει ο θεραπευόμενος, με συνήθεις διεργασιακές παρεκκλίσεις την καταστροφοποίηση (ζαλίζομαι, θα λιποθυμήσω) και εσφαλμένη τιτλοφόρηση(αφού δεν τα καταφέρνω να μπω στο μετρό είμαι αδύναμος). Για να γίνει πιο κατανοητό το μοντέλο της διαταραχής πανικού μπορεί να παρομοιαστεί με ψευδή συναγερμό που χτυπάει σε ένα σπίτι επειδή κουνιούνται τα φύλλα στον κήπο. Βάσει του μοντέλου του Clark από την εποχή των σπηλαίων σε κάθε άνθρωπο ενυπάρχει το αυτόνομο νευρικό σύστημα το οποίο συναποτελείται από το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό.
Το αυτόνομο νευρικό σύστημα ρυθμίζει το επιμέρους συστήματα, όπως το κυκλοφορικό, καρδιολογικό, πεπτικό κλπ. Ονομάζεται αυτόνομο γιατί δεν εξαρτάται από έναν άνθρωπο πχ. οι χτύποι της καρδιά του. Το συμπαθητικό σύστημα ενεργοποιείται όταν υπάρχει κάποιος κίνδυνος και πυροδοτείται μια κατάσταση fight or flight με αποτέλεσμα να δημιουργείται διέγερση των επιμέρους συστημάτων, πχ. αύξηση χτύπων καρδιάς, ιδρώτας κλπ. Αυτό το σύστημα λειτουργούσε πάντοτε στους ανθρώπους ενδεικτικά σαν παράδειγμα όταν βρίσκονταν στις σπηλιές και τους επιτίθονταν τα ζώα. Το ζήτημα είναι ότι ενώ στους περισσότερους ανθρώπους, μετά την ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος, ενεργοποιείται το παρασυμπαθητικό που τους επαναφέρει σε μια κατάσταση ηρεμίας, στη διαταραχή πανικού το δεύτερο υπολειτουργεί.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί το οξύμωρο της διέγερσης αυτού του συστήματος, με τον συχνό φόβο των θεραπευόμενων για λιποθυμία ή θάνατο. Η διαταραχή πανικού μπορεί να παρομοιαστεί με έναν ψευδή συναγερμό που χτυπάει στο σπίτι, επειδή κουνιούνται τα φύλλα στον κήπο. Οι θεραπευόμενοι τείνουν μέσω των αρνητικών αυτόματων σκέψεων να καταστροφοποιούν κάποια σωματικά συμπτώματα και έτσι να μπαίνουν σε έναν φαύλο κύκλο των 4Σ (σκέψεις, συναισθήματα, συμπεριφορές, σωματικά συμπτώματα) όπου αν και ξεχωριστά ,υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους.
Στο πλαίσιο της θεραπείας, σαν συνεργάτες (αρχάριος έμπειρος ερευνητής, οδηγός που δείχνει το μονοπάτι στον ορειβάτη που έχει τις ικανότητες και τη διάθεση να ανέβει στο βουνό), βασικός σκοπός είναι αρχικά η κατανόηση και έπειτα το σπάσιμο αυτού του φαύλου κύκλου Το οξύμωρο των εν λόγω σκέψεων έγκειται στο ότι ενώ υπάρχει πλήρης ενεργοποίηση του οργανισμού οι θεραπευόμενοι θεωρούν ότι θα οδηγηθούν στην πλήρη αδράνεια πχ λιποθυμία, έμφραγμα (σε εικόνα είναι σαν ο οργανισμός να βρίσκεται στο μέτωπο και εμείς πιστεύουμε ότι ξαφνικά θα πέσει στα πόδια). Τα σχήματα τα οποία ενεργοποιούνται μετά από ψυχοτραυματικές καταστάσεις)δομούνται κάτω από μια αίσθηση απειλής και προσωπικής ευαλωτότητας( ΄΄ο κόσμος είναι γεμάτος απειλές΄΄, ΄΄είμαι αδύναμος να τα βγάλω πέρα΄΄) .
Η θεραπεία διέρχεται κάποιων συγκεκριμένων σταδίων
1.Εισαγωγή στη θεραπεία:
Στην φάση αυτή υπάρχει μια εξοικείωση του θεραπευόμενου με τη ΓΣΘ και τη Διαταραχή Πανικού και εξηγείται στο θεραπευόμενο η υπερβολική απάντηση φόβου εξαιτίας μιας επίμονης προδιάθεσης να ερμηνεύονται οι αισθήσεις καταστροφολογικά
2.Αυτορρύθμιση:
Στο στάδιο αυτό, πέρα από την αυτοσκιαγράφηση κατά Kelly, συχνά ο θεραπευόμενος καλείται να καταγράψει πέρα από τα αγχώδη ερεθίσματα( σκέψεις, συναισθήματα, συμπεριφορές, σωματικά συμπτώματα πριν, κατά και μετά το επεισόδιο), αποφευκτικές συμπεριφορές τις οποίες ταξινομεί ανάλογα με το βαθμό έντασης της αποφυγής ή το άγχος που βιώνει το άτομο στο ερέθισμα, αλλά και τα ερεθίσματα τα οποία προσεγγίζει είτε μειώνοντας την επικινδυνότητα της κατάστασης( χρόνος έκθεσης) είτε προσεγγίζοντάς τα με μια αίσθηση ευαλωτότητας( πχ παρέα με άλλα άτομα) χρησιμοποιώντας τα λεγόμενα ψυχολογικά μπαστούνια. Τα μπαστούνια αυτά μπορεί να βοηθούν τον θεραπευόμενο να μην πέσει, αλλά δεν τον αφήνουν να τρέξει. . Συγκεκριμένα από τις πρώτες συνεδρίες είναι βασικό να συμπληρωθεί μια σκάλα ιεράρχησης αποφυγών σε μια κλίμακα από το 0-100 ούτως ώστε να ξεκινήσουν τα συμπεριφορικά πειράματα από τις λιγότερο προς τις περισσότερο στρεσογόνες καταστάσεις. Ο θεραπευτής στη φάση αυτή βοηθάει το θεραπευόμενο τόσο να καταγράψει τα 4Σ όσο και να συμπληρώσει και να συνειδητοποιήσει τις αποφευκτικές του συμπεριφορές.
3. Συμπεριφορικοί χειρισμοί:
Η έκθεση στη διαταραχή πανικού είναι κομβική για μια αποτελεσματική θεραπεία, καθώς έτσι ο θεραπευόμενος απευαισθητοποιείται και οι δυσπροσαρμοστικές του γνωσίες τροποποιούνται. Παραδείγματα συμπεριφορικών τεχνικών που χρησιμοποιούνται είναι α) Μυοχαλάρωση: Η έκθεση του θεραπευόμενου στις διάφορες μορφές μυοχαλάρωσης( πχ έλεγχος αναπνοής) όχι απλά διευκολύνει την έκθεση αλλά έχει και μακροπρόθεσμα οφέλη β) Διαφραγματική αναπνοή: Ο θεραπευόμενος τοποθετεί το αριστερό του χέρι στην καρδιά και το δεξί στην κοιλιακή χώρα και εκπαιδεύεται ώστε στη διάρκεια της κρίσης κατά την εισπνοή και την εκπνοή να κινείται κυρίως το δεξί του χέρι γ) Συμπεριφορικά πειράματα: Γρήγορο ανεβοκατέβασμα στις σκάλες, λήψη καφέ έτσι ώστε τα σωματικά συμπτώματα που προκαλούνται να φυσιολογικοποιηθούν.
4. Γνωσιακή αναδόμηση:
Στο σημείο αυτό χρησιμοποιούνται μια σειρά από γνωσιακές τεχνικές προκειμένου να εκμαιευτούν και να τροποποιηθούν οι γνωσίες( αυτόματες αρνητικές σκέψεις, δυσλειτουργικός τρόπος επεξεργασίας πληροφοριών, σχήματα). Ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων τεχνικών είναι α) η γνωσιακή πρόβα: Έκθεση στη φαντασία που μπορεί να διευκολύνει την πραγματική έκθεση μειώνοντας το προσδοκητικό άγχος β) Τεχνική tic-toc: Γνωσίες(tic) που εμποδίζουν την έκθεση΄΄ Αν προσπαθήσω να πετύχω αυτό το πείραμα θα αποτύχω΄΄ που αντικαθίστανται από γνωσίες toc ΄΄Αν δεν προσπαθήσω καν, η αποτυχία είναι σίγουρη΄΄.
Γενικότερα, η γνωσιακή αναδόμηση που πραγματοποιείται συνεργατικά ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο αποσκοπεί στην αποκαταστροφοποίηση και τροποποίηση των γνωσιών.
5. Τερματισμός θεραπείας:
Στο στάδιο αυτό σκοπός είναι ο θεραπευόμενος να έχει καταστεί θεραπευτής του εαυτού του χρησιμοποιώντας τα εργαλεία με τα οποία έχει εφοδιαστεί καθόλη τη διάρκεια της θεραπείας. Ιδιαίτερα βοηθητική στην κατεύθυνση αυτή είναι η επίδοση από τον θεραπευτή στο θεραπευόμενο copying cards με νέες λειτουργικές σκέψεις του που οδήγησαν σε καλύτερα συναισθήματα και συμπεριφορές, που ένιωσε να τον βοηθούν ιδιαίτερα. Τέλος, ιδιαίτερα κομβική είναι η πρόληψη υποτροπής( relapse prevention) όπου με τη βοήθεια του θεραπευτή ο θεραπευόμενος είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσει πως σε οποιαδήποτε δύσκολη μελλοντική κατάσταση θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για αυτόν να την συγκρίνει όχι με το ανώτερο σημείο που έφτασε στην εξέλιξη της θεραπείας αλλά με το σημείο που βρισκόταν πριν την έναρξη αυτής.